Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2016

ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ



ΟΡΙΣΜΟΣ


 Σύμφωνα με την τελευταία έκδοση του «Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών και Διανοητικών Διαταραχών» (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-V ) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (American Psychiatric Association) η διανοητική αναπτυξιακή διαταραχή καθορίζεται ως η εμφάνιση «τρέχοντος διανοητικού ελλείμματος απαραίτητα συνοδευόμενο από έλλειμμα στην προσαρμοστική λειτουργία με αρχική εκδήλωση κατά την περίοδο ανάπτυξης του ατόμου». Απαραίτητα κριτήρια για τη διάγνωση της διανοητικής αναπτυξιακής διαταραχής είναι το έλλειμμα στις γενικές διανοητικές ικανότητες (συλλογισμός, επίλυση προβλημάτων, προγραμματισμός, αφηρημένη σκέψη, κρίση, ακαδημαϊκή μάθηση και εμπειρική μάθηση) και η ελλειμματική λειτουργία στις γενικές διανοητικές ικανότητες σε σύγκριση με την ηλικία και την κοινωνική ομάδα του ατόμου σχετικά με καθημερινές δραστηριότητες (επικοινωνία, κοινωνική συμμετοχή, λειτουργικότητα στο σχολείο ή στην εργασία, προσωπική ανεξαρτησία στο σπίτι ή στο κοινωνικό πλαίσιο).


ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

 Ο παρακάτω πίνακας απεικονίζει το σύστημα ταξινόμησης της ΝΑ βασισμένο στο AAMRs Classification of Mental Retardation και στο Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Με βάση το συγκεκριμένο σύστημα ταξινόμησης, τα άτομα με νοητική αναπηρία ανήκουν σε ένα από τα παρακάτω επίπεδα.
Οριακή νοητική υστέρηση

Δ.Ν. 70 έως 84

Ελαφρά νοητική υστέρηση

Δ.Ν. 50-55 έως 70

Μέτρια νοητική υστέρηση

Δ.Ν. 35-40 έως 50-55

Σοβαρή νοητική υστέρηση

Δ.Ν. 20-25 έως 35-40

Βαριά νοητική υστέρηση

Δ.Ν. κάτω από 20-25

Απροσδιόριστη νοητική υστέρηση

όταν υπάρχει ισχυρή υπόθεση για ύπαρξη νοητικής υστέρησης, αλλά η νοημοσύνη του ατόμου δε μπορεί να μετρηθεί με τα σταθμισμένα τεστ.







ΑΙΤΙΑ

 Η επιστήμη έχει ανακαλύψει περισσότερα από 200 αίτια τα οποία προκαλούν νοητική υστέρηση και όσο περισσότερο προοδεύει, τόσο περισσότερα αίτια θα προκύπτουν. Παρ’ όλα αυτά, ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου 80%) των νοητικών υστερήσεων είναι άγνωστης αιτιολογίας. Υπάρχουν διαφορετικά συστήματα για την ταξινόμηση των αιτιών που προκαλούν νοητική υστέρηση. Κάποια θέτουν σαν βάση το βαθμό της αναπηρίας, άλλα προγεννητικά, περιγεννητικά και μεταγεννητικά αίτια και μερικά βασίζονται σε ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ανακαλυφθούν όλα τα πιθανά αίτια. Έτσι, θα είναι δυνατόν να ληφθούν και όλα τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης πρώιμης διάγνωσής της (Thomas & Woods, 2008).

Γενικά, τα αίτια της νοητικής υστέρησης ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
  1. Προγεννητικά.
  2. Περιγεννητικά.
  3. Μεταγεννητικά.

Προγεννητικά αίτια

Όπως αναφέρθηκε, τα αίτια αυτά επιδρούν κατά τη διάρκεια της κύησης και επομένως σχετίζονται άμεσα με την κατάσταση της υγείας της μητέρας. Εδώ ανήκουν χρόνιες και μολυσματικές ασθένειες της μητέρας όπως:
  • Διαβήτης
  • Ερυθρά
  • Σύφιλη
  • Ιλαρά
  • Παρωτίτιδα
  • Κυτταρομεγαλοιός
  • Τοξοπλάσμωση
  • Υποσιτισμός – κακή διατροφή της εγκύου
  • Λήψη φαρμάκων (π.χ. θαλιδομίδη)
  • Χρήση ναρκωτικών, ακλοόλ (εμβρυακό αλκοολικό σύνδρομο) ή τσιγάρου (τερατογενείς παράγοντες)
  • Έκθεση της εγκύου σε ακτινοβολία
  • Συναισθηματικές διαταραχές της μητέρας
  • Τραυματισμοί ή δηλητηριάσεις της εγκύου
  • Ασυμβατότητα Rhesus (Rs) μητέρας – παιδιού (παιδί Rh θετικό – μητέρα Rh αρνητική)
  • Πλακουντιακές ανωμαλίες (πρόωρη αποκόλληση πλακούντα)
  • Ενδομήτρια ασφυξία
Όλα τα παραπάνω αίτια, είναι πολύ πιο επικίνδυνα για το έμβρυο ιδιαίτερα όταν συμβούν κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης. Έτσι, επιβάλλεται η συστηματική παρακολούθηση της εγκύου σε όλη τη διάρκεια της κύησης προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες να γεννηθεί ένα υγιές παιδί (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities, 2010).

Περιγεννητικά αίτια

· Πρόωρος τοκετός: υποστηρίζεται ότι τα παιδιά που γεννιούνται πρόωρα έχουν
αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν νοητική υστέρηση. Ο σημαντικότερος
παράγοντας που συνδέεται με τον πρόωρο τοκετό και τη νοητική ανάπτυξη είναι το
χαμηλό βάρος γέννησης του παιδιού. Επίσης, άλλος ένας παράγοντας που μπορεί να
οδηγήσει σε νοητική υστέρηση είναι και η τοποθέτηση των πρόωρων βρεφών σε
θερμοκοιτίδα, όπου δεν τηρούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις (σταθερή
θερμοκρασία, χορήγηση οξυγόνου, λήψη τροφής).
· Περιγεννητική ασφυξία: μπορεί να προκληθεί από πρόπτωση του ομφάλιου
λώρου, μικρό αυχενικό ομφάλιο λώρο κτλ και μπορεί να προκαλέσει υποξαιμική –
αυχενική εγκεφαλοπάθεια στο νεογνό με άμεση συνέπεια τη νοητική υστέρηση.
· Τραυματισμοί – ατυχήματα κατά τον τοκετό: περιλαμβάνουν τον δύσκολο ή
μακροχρόνιο τοκετό, την έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλο (όταν καθυστερεί η
πρώτη αναπνοή του νεογνού) καθώς επίσης και εγκεφαλικά τραύματα (αιματώματα),
τα οποία μπορεί να προκαλέσουν νοητική υστέρηση (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities,2010).

Μεταγεννητικά αίτια

Τα αιτία αυτά συμβαίνουν μετά τη γέννηση, κατά την παιδική ηλικία και
περιλαμβάνουν:
· Λοιμώξεις: οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τον εγκέφαλο όπως
εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, πολυομελίτιδα κτλ.
· Εγκεφαλικά τραύματα και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
· Τοξικές ουσίες: για παράδειγμα, η δηλητηρίαση με μόλυβδο ή υδράργυρο
προκαλεί σοβαρή εγκεφαλική βλάβη με άμεση συνέπεια τη νοητική υστέρηση.
· Ενδοκρινικές ανωμαλίες: όπως η υπολειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, μπορούν
να αναστείλουν τη νοητική ανάπτυξη και να προκαλέσουν νοητική υστέρηση.
· Ελαττωματικά αισθητήρια όργανα: όπως βλάβες στην όραση, στην ακοή ή στα
όργανα του λόγου, παρεμποδίζουν την κανονική νοητική ανάπτυξη του παιδιού
λόγω του ότι οι δίοδοι αυτές μεταβιβάζουν ερεθίσματα του περιβάλλοντος στον
εγκέφαλο.
· Κακή διατροφή – Υποσιτισμός: είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει επαρκής
και κατάλληλη διατροφή κατά την παιδική ηλικία, επειδή η σωματική και
νοητική εξέλιξη του παιδιού αναπτύσσεται τότε με γρήγορο ρυθμό. Το
διαιτολόγιο του παιδιού θα πρέπει να περιλαμβάνει τα απαραίτητα συστατικά για
τη σωστή και ολοκληρωμένη ανάπτυξή του (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities,2010).


ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ


  • Καθυστερήσεις στην προφορική γλωσσική ανάπτυξη
  • Ελλείμματα στη μνήμη των δεξιοτήτων
  • Δυσκολία στη μάθηση των κοινωνικών κανόνων
  • Δυσκολία με τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων
  • Καθυστερήσεις στην ανάπτυξη προσαρμοστικών συμπεριφορών, όπως οι δεξιότητες αυτοφροντίδας ή αυτο-υπηρέτησης
  • Έλλειψη κοινωνικών αναστολών

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Στην εργοθεραπεία, όταν έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί με νοητική υστέρηση, πρωτίστως δίνουμε έμφαση στο:

  • να είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετηθεί και να ανεξαρτητοποιηθεί το συντομότερο δυνατό. Αυτό θα γίνει εφόσον το άτομο μπορέσει να γνωρίσει το σώμα και τα μέρη του, καταφέρει να ανταπεξέλθει σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όπως το ντύσιμο, η τουαλέτα, η σίτιση, ο ατομικός καθαρισμός, η προστασία και φροντίδα της ακεραιότητάς του, η απόκτηση υγιεινών συνηθειών, η ασφάλεια της μεταφοράς του στο δρόμο, η επίλυση απλών προβλημάτων της καθημερινής ζωής.
  • να αναπτύξει την αντιληπτικότητα και να καλλιεργήσει τη γλωσσική του ικανότητα. Δηλαδή, να ασκήσει τη μνήμη, τον προσανατολισμό στο χώρο και στο χρόνο, την οπτική και ακουστική αντίληψη, να κατακτήσει βασικές έννοιες της καθημερινής ζωής, την αλληλουχία των ημερών και των μηνών, να μπορέσει να μάθει αριθμούς τηλεφώνων, να διακρίνει σχήματα, χρώματα, διαφορές και ομοιότητες αντικειμένων, να είναι σε θέση να συμμετάσχει σε συζητήσεις, να περιγράψει εικόνες, να καλλιεργήσει προγραφικές και ευρύτερα μαθησιακές δεξιότητες.
  • να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες. Δηλαδή να είναι σε θέση να προσλάβει, να επεξεργαστεί και να εκτελέσει οδηγίες, να αναπτύξει πειθαρχία, να οργανώσει τρόπους συμπεριφοράς, να συμμετάσχει σε παιχνίδια συνεργασίας, να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή του, να αποκτήσει ευελιξία στη σκέψη και συμπεριφορά ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει λειτουργικά σε τυχόν αλλαγές του άμεσου και ευρύτερου περιβάλλοντός του.
Όσον αφορά τα ελαφρά νοητικά υστερημένα παιδιά, τελικός σκοπός της αγωγής τους είναι η καλλιέργεια της προσωπικότητας, η κατάκτηση γνώσεων και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων εκείνων που θα καταστήσουν εφικτή την κοινωνική ένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου σε ένα πρακτικό επάγγελμα.
Πέραν όμως απ’ το έργο του εργοθεραπευτή και της υπόλοιπης ομάδας αποκατάστασης, καθοριστική σημασία έχει και η συμβολή των γονέων στην εκπαίδευση του παιδιού.


Οι ειδικοί της ομάδας οφείλουν να καθοδηγούν τους γονείς, με υποδείξεις που αφορούν τους σωστούς χειρισμούς και την ορθή αντιμετώπιση του παιδιού στο σπίτι. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όχι μόνο δεν θα παρακωλύεται –λόγω άγνοιας- το έργο της ομάδας, αλλά θα επιβοηθείται σημαντικά και τα αποτελέσματα στη βελτίωση της ζωής του παιδιού θα είναι τα μέγιστα.

Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε στα πλαίσια πρακτικής άσκησης και εποπτείας.
Ελίνα Ρουμελιώτη Προπτυχιακή Εργοθεραπεύτρια.
Πολιτάκη Μαρκέλλα Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΣΤΟΛΙΔΙΑ ΑΠΟ ΓΥΨΟ






 Για τη παραπάνω δραστηριότητα χρησιμοποιήθηκε γύψος , νερό, ένα μπολ ,κουτάλι και ειδικά πλαστικά καλούπια όπως αυτό στην πρώτη εικόνα. Σύρμα για τη θηλιά που θα χρειαστεί για να κρεμαστούν.
 Για τη διακόσμηση χρησιμοποιήθηκε μπογιά ακρυλική και τζελ με glitter.
Αρχικά ανακατεύουμε το γύψο σε αναλογία 3 προς 1 με νερό στο μπολ και προσέχουμε να μην έχει πολλές φυσαλίδες αέρα. Γεμίζουμε τα καλούπια με το γύψο και βάζουμε στο κάθε στολίδι από μια θηλιά. Τα αφήνουμε 30 λεπτά να σταθεροποιηθούν.
Τα γυρνάμε προσεχτικά και αφαιρούμε τυχόν περισσεύματα από γύψο στο περίγραμμα.
Τα τοποθετούμε σε χαρτί και τα βάφουμε με πινέλο .
 Καλή δραστηριότητα για ανάπτυξη λεπτής κινητικότητας, αμφίπλευρου συντονισμού, χρονικού προσανατολισμού με καλή ανατροφοδότηση από το αποτέλεσμα.
Συνήθως τα καλούπια έχουν γραμμές που χρησιμεύουν ως όρια για το κάθε χρώμα.
Η κατασκευή αυτή είναι κατάλληλη για παιδιά ηλικίας 5 ετών και άνω.
Καλούπια και γύψο μπορούμε να προμηθευτούμε από καταστήματα  με είδη για κατασκευές και βιβλιοπωλεία.

Πολιτάκη Μαρκέλλα
Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια.